Nội dung
UX Pattern là gì? Chìa khóa tạo nên trải nghiệm người dùng trực quan và hiệu quả
Bạn đã bao giờ tự hỏi tại sao khi sử dụng một ứng dụng hay trang web mới, bạn lại có thể nhanh chóng tìm thấy thanh tìm kiếm ở góc trên, hiểu ngay menu “hamburger” (ba dấu gạch ngang) dùng để làm gì, hay dễ dàng lướt qua các sản phẩm được sắp xếp theo dạng thẻ (card) chưa? Đó chính là nhờ sức mạnh của UX Pattern.
1. UX Pattern là gì và một vài ví dụ điển hình
UX Pattern (Mẫu hình Trải nghiệm Người dùng) có thể được hiểu đơn giản là các giải pháp thiết kế có thể tái sử dụng, đã được kiểm chứng để giải quyết các vấn đề về khả năng sử dụng (usability) phổ biến trong thiết kế giao diện và tương tác người dùng.
Nôm na hơn nữa thì “UX pattern” sẽ hay được hiển thị thông qua các UI Elements quen thuộc, các thao tác hành động và phím tắt mà người dùng có thể dễ dàng thực hiện. Well, nếu vẫn còn khó hiểu thì, xin mời đọc tiếp những phần sau để thấy được các ví dụ nha.
Hãy nghĩ về chúng như những “công thức” hay “khuôn mẫu” hiệu quả trong Digital Product Design nói chung, hoặc UX Design nói riêng:
- Giải quyết vấn đề chung: Thay vì phải “phát minh lại bánh xe” mỗi lần thiết kế, các pattern cung cấp giải pháp cho những thách thức lặp đi lặp lại (vd: làm sao để điều hướng, nhập liệu, hiển thị thông tin…).
- Đáng tin cậy: Chúng thường được đúc kết từ nghiên cứu người dùng, thử nghiệm và sự thành công của nhiều sản phẩm đi trước.
- Tái sử dụng: Một pattern hiệu quả có thể áp dụng cho nhiều ngữ cảnh khác nhau. Ví dụ: như ở phần mềm nào bạn cũng rất dễ có thể copy (ctrl+C) và paste (Ctrl+V).
Thử thể một vài ví dụ về UX Pattern phổ biến đã được chuyển hoá vào UI Design:
- Tabs (Thẻ): Cho phép chuyển đổi giữa các mục nội dung khác nhau trong cùng một không gian màn hình.
- Cách các icon được định nghĩa (Iconography): User nhìn vào một icon và hiểu được ý nghĩa của nút bấm hoặc thao tác, ví dụ dây xích thường link, trái tim thường là yêu thích
- Search Bar (Thanh tìm kiếm): Thường đặt ở vị trí dễ thấy (đầu trang) để người dùng tìm kiếm thông tin.
- Wizard (Trình hướng dẫn): Chia các tác vụ phức tạp (như đăng ký, thanh toán) thành nhiều bước nhỏ, dễ quản lý.
- Card Swipe (Vuốt thẻ): Vuốt sang trái/phải để thể hiện sự thích/không thích, bỏ qua/giữ lại (nổi tiếng với Tinder và được ứng dụng nhiều nơi).
- Accordion (Menu xếp): Ẩn/hiện nội dung chi tiết để tiết kiệm không gian, đặc biệt hữu ích cho các mục Hỏi Đáp (FAQ).
- Breadcrumbs (Menu dạng phân cấp): Hiển thị đường dẫn phân cấp, giúp người dùng biết mình đang ở đâu và dễ dàng quay lại các cấp trước đó.
Card swipe – một UX Pattern được sinh ra gần đây nhưng trở nên quen thuộc. Trong link này là một file figma interaction miễn phí tặng bạn
2. Ý nghĩa của UX Pattern đối với người dùng (User)
Đối với người dùng cuối, UX Pattern mang lại những lợi ích vô cùng quan trọng:
- Tính quen thuộc (Familiarity): Đây là lợi ích lớn nhất. Khi gặp một pattern đã biết, người dùng không cần tốn thời gian và công sức để học cách sử dụng. Họ có thể áp dụng ngay kiến thức từ các ứng dụng/website khác (theo Jakob’s Law – Người dùng thích sự quen thuộc).
- Giảm tải nhận thức (Reduced Cognitive Load): Giao diện trực quan, dễ đoán giúp người dùng tập trung vào mục tiêu chính của họ (đọc tin, mua sắm, kết nối…) thay vì phải “vật lộn” để hiểu cách hoạt động của giao diện.
- Tăng tốc độ và hiệu quả: Thao tác nhanh hơn, ít lỗi hơn khi người dùng biết phải tìm gì ở đâu và tương tác như thế nào.
- Tạo cảm giác tin cậy: Một giao diện hoạt động theo cách người dùng mong đợi sẽ tạo cảm giác kiểm soát và đáng tin cậy hơn.
3. Designer và việc hiểu ý nghĩa, ứng dụng UX Pattern
Đối với các nhà thiết kế UI/UX, hiểu và biết cách ứng dụng UX Pattern là kỹ năng nền tảng:
- Tiết kiệm thời gian, nâng cao hiệu quả: Không cần tốn công sức thiết kế lại từ đầu cho những vấn đề đã có giải pháp tốt.
- Đảm bảo tính nhất quán: Giúp tạo ra trải nghiệm đồng bộ và liền mạch trong toàn bộ sản phẩm.
- Cơ sở để thảo luận: Cung cấp một “ngôn ngữ chung” để trao đổi ý tưởng thiết kế với team phát triển, quản lý sản phẩm.
- Nền tảng cho sáng tạo: Hiểu rõ các pattern hiện có giúp designer biết khi nào nên tuân thủ và khi nào có thể phá cách, đổi mới một cách có cơ sở.
- Ứng dụng: Designer không chỉ sao chép pattern. Họ cần phân tích vấn đề, tìm kiếm các pattern liên quan, đánh giá ưu/nhược điểm của từng cái trong ngữ cảnh cụ thể, lựa chọn và điều chỉnh cho phù hợp nhất với người dùng và mục tiêu sản phẩm của mình.
4. Làm thế nào để tìm hiểu về UX Pattern?
Đọc tới đây bạn có thể nghĩ là: vậy làm sao để tôi có thể biết hết các UX Pattern trên đời để khi cần thì sẽ mang vào áp dụng? Thật ra thì việc xây dựng kiến thức về UX Pattern là một quá trình liên tục. Bạn có thể học hỏi qua:
- Quan sát và phân tích: Sử dụng các ứng dụng/website phổ biến một cách có chủ đích, đặt câu hỏi “tại sao họ lại thiết kế như vậy?”.
- Các thư viện Pattern trực tuyến: Đây là nguồn tài liệu tuyệt vời để tra cứu và tham khảo (xem danh sách gợi ý ở cuối bài).
- Hệ thống Thiết kế (Design Systems): Nghiên cứu các hệ thống thiết kế công khai của các công ty lớn (Google Material Design, Apple HIG, Shopify Polaris…) để xem cách họ chuẩn hóa pattern.
- Sách, blog, khóa học chuyên ngành: Tìm đọc các tài liệu chuyên sâu về thiết kế tương tác và usability.
5. Tư duy ứng dụng: Không cần phải biết tất cả, mà là thứ gì sẽ giải quyết vấn đề
Điều quan trọng nhất không phải là nhớ thuộc lòng hàng trăm cái tên pattern. Cách hay nhất là phát triển tư duy lấy người dùng làm trung tâm và áp dụng kiến thức về pattern để giải quyết các vấn đề thiết kế cụ thể.
Ví dụ: Bạn cần thiết kế chức năng cho phép người dùng chọn ngày tháng năm sinh trong form đăng ký.
- Vấn đề: Cần một cách nhập liệu ngày tháng dễ dàng, nhanh chóng, ít lỗi.
- Các pattern có thể nghĩ đến:
- Cho người dùng tự gõ vào ô text (vd: DD/MM/YYYY).
- Sử dụng 3 ô dropdown riêng cho Ngày, Tháng, Năm.
- Sử dụng Lịch trực quan (Calendar Picker).
- Tư duy ứng dụng:
- Tự gõ: Nhanh với người quen bàn phím, nhưng dễ sai định dạng, khó dùng trên mobile.
- Dropdown: Rõ ràng, ít lỗi định dạng, nhưng chọn năm sinh có thể phải cuộn rất nhiều, hơi mất công.
- Lịch trực quan: Trực quan, dễ chọn ngày, nhưng việc chọn năm sinh cách xa hiện tại (vd: 1980) cũng cần vài thao tác chuyển đổi năm.
- Quyết định: Có thể kết hợp Lịch trực quan (dễ chọn ngày/tháng gần) với khả năng nhập năm trực tiếp hoặc chọn năm từ dropdown nhanh chóng. Hoặc, nếu đối tượng chủ yếu là người lớn tuổi, dùng dropdown có thể dễ hiểu hơn. Lựa chọn cuối cùng phụ thuộc vào việc hiểu rõ đối tượng người dùng và ngữ cảnh sử dụng.
Như bạn thấy, không có pattern nào là “tốt nhất” cho mọi tình huống. Hiểu biết về các pattern giúp bạn có nhiều lựa chọn, nhưng tư duy phân tích và đặt người dùng làm trung tâm mới là yếu tố quyết định để chọn ra giải pháp phù hợp.
6. Nâng cao kỹ năng UI/UX cùng TELOS Academy
Việc hiểu và vận dụng thành thạo UX Patterns, kết hợp với tư duy thiết kế lấy người dùng làm trung tâm, là nền tảng vững chắc cho sự nghiệp UI/UX. Nếu bạn muốn tìm hiểu sâu hơn, xây dựng kiến thức bài bản từ gốc rễ và thực hành qua các dự án thực tế, hãy tham khảo Chuỗi lộ trình đào tạo UI/UX chuyên sâu tại TELOS Academy.
Tại TELOS, bạn sẽ được trang bị đầy đủ kiến thức về quy trình thiết kế, nghiên cứu người dùng, các nguyên tắc thiết kế, cách sử dụng công cụ, và đặc biệt là cách phân tích, lựa chọn và áp dụng hiệu quả các UX Pattern để tạo ra những sản phẩm số không chỉ đẹp mắt mà còn thực sự hữu dụng và mang lại trải nghiệm tuyệt vời.
Tìm hiểu thêm về lộ trình học tại đây hoặc nhắn tin cho TELOS Academy để được tư vấn chi tiết.
Một số nguồn tham khảo UX Pattern phổ biến:
- UI-Patterns.com: Thư viện toàn diện, phân loại theo vấn đề.
- Mobbin.design: Tập trung vào mẫu màn hình ứng dụng di động thực tế.
- Pttrns.com: Tương tự Mobbin, nhiều mẫu giao diện mobile.
- Baymard Institute: Nghiên cứu sâu về UX E-commerce (có cả nội dung miễn phí và trả phí).
- Nielsen Norman Group (NN/g): Các bài viết và báo cáo chuyên sâu về usability và các nguyên tắc thiết kế.
- Google Material Design: Hệ thống thiết kế của Google.
- Apple Human Interface Guidelines (HIG): Quy chuẩn cho nền tảng Apple.
