Nội dung

Toggle

Hãy quan sát và để ý

Bạn có bao giờ tự hỏi: “Liệu tất cả mọi người có thể sử dụng dễ dàng website hay ứng dụng mà tôi đang dùng không?” Hay bạn từng thắc mắc tại sao một số trang web lại “khó chịu” đến vậy khi bạn cố gắng phóng to chữ hoặc dùng điện thoại một tay? Rộng hơn nữa, hãy rời khỏi những chiếc màn hình. Bạn có bao giờ cảm thấy một công tắc đèn thật sự rất dễ tìm thấy trong điều kiện không có ánh sáng?

Nếu có, thì bạn đã chạm đến một khái niệm cực kỳ quan trọng trong không chỉ digital product design, mà còn là UX của mọi thứ trong thế giới hiện đại: Accessibility.

Accessibility là gì? Định nghĩa đơn giản cho người mới bắt đầu

Hãy tưởng tượng bạn đang cố gắng đi vào một tòa nhà. Nếu có bậc tam cấp nhưng không có đường dốc hoặc thang máy, những người đi xe lăn sẽ gặp khó khăn. Nếu bảng hiệu không có chữ nổi cho người khiếm thị, họ sẽ không thể đọc được. Đó chính là những rào cản vật lý, khi đó ta có thể nói theo ngôn ngữ chuyên môn là “toà nhà này được thiết kế với Accessibilty kém hoặc chưa đạt”.

Trong thế giới kỹ thuật số, Accessibility (tạm dịch là khả năng tiếp cận) cũng tương tự như vậy. Nó là việc thiết kế và phát triển các sản phẩm, dịch vụ số (website, ứng dụng, phần mềm, tài liệu điện tử…) sao cho mọi người đều có thể sử dụng và tương tác với chúng một cách dễ dàng và hiệu quả, bất kể khả năng hay hoàn cảnh của họ.

Nói cách khác, Accessibility là “thiết kế sao cho mọi người có thể dùng được”. Nó không chỉ dành riêng cho người khuyết tật, mà còn hướng đến một loạt các tình huống và nhu cầu đa dạng:

• Người có khuyết tật vĩnh viễn: Như người khiếm thị, khiếm thính, hoặc người bị liệt.
• Người có hạn chế tạm thời do bệnh tật hoặc chấn thương: Ví dụ: người bị gãy tay, bị đau mắt đỏ tạm thời.
• Người gặp bất tiện tạm thời: Ví dụ: người đang dùng điện thoại dưới trời nắng chói, đang giữ em bé bằng một tay, đang ở nơi ồn ào không thể nghe âm thanh, người đang lái xe không thể thao tác trên app.
• Người lớn tuổi: Có thể gặp khó khăn về thị lực, thính lực, hoặc khả năng vận động tinh.

Mục tiêu cuối cùng là tạo ra một ra một môi trường sản phẩm hoặc các không gian digital không có rào cản, nơi mọi người đều có quyền truy cập thông tin và sử dụng các dịch vụ một cách bình đẳng.

Ví dụ khi bạn lái xe và không thể thao tác hoặc quan sát, sản phẩm có thể dùng giọng nói để giúp bạn biết đường đi

Vì sao bạn nên quan tâm đến Accessibility ngay cả khi không phải nhà thiết kế?

Bạn có thể nghĩ: “Tôi không phải nhà thiết kế hay lập trình viên, vậy tại sao tôi phải quan tâm?” Câu trả lời rất đơn giản: chúng ta đều là người dùng.

• Bạn có thể là người cần nó: Một ngày nào đó, bạn có thể tạm thời hoặc vĩnh viễn gặp phải một tình trạng khiến việc sử dụng các sản phẩm số trở nên khó khăn. Dù nghe rất xui rủi, nhưng thật sự đó là một điều vẫn có khả năng xảy ra.
• Bạn có thể giúp đỡ người xung quanh: Việc hiểu biết về Accessibility giúp bạn nhận ra những rào cản mà người thân, bạn bè có thể gặp phải và gợi ý những sản phẩm được thiết kế tốt hơn. Nếu bạn đã từng phải giúp đỡ bố mẹ sử dụng điện thoại, vâng, bạn đã phần nào đó nhờ đến hoặc chịu ảnh hưởng từ accessibility của sản phẩm ba mẹ bạn dùng.
• Để trở thành người tiêu dùng thông thái: Khi bạn biết về Accessibility, bạn sẽ nhận ra giá trị thực sự của những sản phẩm được đầu tư thiết kế toàn diện, và có thể lựa chọn ủng hộ những sản phẩm/doanh nghiệp có trách nhiệm xã hội.
• Mở rộng tầm nhìn về thiết kế và công nghệ: Hiểu về Accessibility giúp bạn nhận ra rằng công nghệ không chỉ là về sự tiện lợi, mà còn là về sự bao dung và bình đẳng. Những tư duy này đôi khi là đúc kết của một quá trình phát triển sản phẩm và thị trường rất dài để tạo ra thành quả cho xã hội ngày nay.

Làm thế nào để cảm nhận và “trải nghiệm” Accessibility từ góc độ người dùng?

Không cần là chuyên gia, bạn hoàn toàn có thể tự mình thực hiện những “thử nghiệm” đơn giản để bắt đầu cảm nhận về Accessibility:

1. Thử bỏ chuột, chỉ dùng bàn phím:
   • Mở một trang web hoặc ứng dụng bất kỳ.
   • Rút chuột máy tính ra, hoặc không dùng trackpad/màn hình cảm ứng.
   • Cố gắng điều hướng toàn bộ trang web chỉ bằng các phím: Tab, Shift + Tab (để di chuyển giữa các liên kết, nút bấm, ô nhập liệu), Enter (để click), Spacebar (để cuộn trang hoặc kích hoạt checkbox).
   • Bạn nhận ra điều gì? Liệu bạn có biết đang ở đâu trên trang? Có bỏ sót phần nào không? Có nút nào không thể click được không? Rất nhiều website không được tối ưu cho điều hướng bàn phím, tạo ra rào cản lớn cho người dùng.
2. Sử dụng chế độ trình đọc màn hình:
   • Trên điện thoại (iOS): Vào Cài đặt > Trợ năng (Accessibility) > VoiceOver. Bật lên và thử dùng điện thoại. (Lưu ý: VoiceOver thay đổi cách bạn tương tác hoàn toàn, cần học cách vuốt 1 ngón, 2 ngón, chạm 2 lần…).
   • Trên điện thoại (Android): Vào Cài đặt > Trợ năng (Accessibility) > TalkBack. Bật lên và thử dùng.
   • Trên máy tính (Windows): Tìm kiếm “Narrator” hoặc cài đặt NVDA (miễn phí) hoặc JAWS (trả phí).
   • Bạn nhận ra điều gì? Liệu trình đọc màn hình có đọc được tất cả thông tin quan trọng không? Có bỏ qua hình ảnh nào không có mô tả? Các nút bấm có được đọc rõ ràng tên và chức năng không? Đây là trải nghiệm của người khiếm thị.
3. Thay đổi kích thước chữ và độ tương phản:
   • Trên điện thoại: Vào cài đặt hiển thị, thử tăng kích thước chữ lên mức tối đa. Mở lại các ứng dụng bạn thường dùng.
   • Trên máy tính/điện thoại: Vào cài đặt trợ năng, tìm tùy chọn “độ tương phản cao” hoặc “đảo ngược màu sắc”.
   • Bạn nhận ra điều gì? Chữ có bị tràn ra ngoài khung không? Giao diện có bị vỡ không? Màu sắc có dễ nhìn khi thay đổi không? Rất nhiều người dùng lớn tuổi hoặc thị lực kém cần tính năng này.
4. Tắt âm thanh và xem video:
   • Mở một video bất kỳ trên YouTube hoặc các nền tảng khác.
   • Tắt hoàn toàn âm thanh.
   • Bạn nhận ra điều gì? Liệu video có phụ đề không? Phụ đề có khớp với nội dung không? Có truyền tải đầy đủ thông tin không? Đây là trải nghiệm của người khiếm thính.

Những trải nghiệm này sẽ giúp bạn hình thành một cái nhìn sâu sắc hơn về những rào cản mà người dùng khác có thể gặp phải, và từ đó, bạn sẽ bắt đầu đánh giá cao giá trị của việc thiết kế có khả năng tiếp cận.

Các thuật ngữ Accessibility bạn nên biết (dành cho người dùng)

Khi bạn bắt đầu tìm hiểu sâu hơn, bạn sẽ gặp một số thuật ngữ:

• WCAG (Web Content Accessibility Guidelines): Đây là bộ hướng dẫn quốc tế được công nhận rộng rãi nhất về thiết kế nội dung web dễ tiếp cận. Nhiều quốc gia lấy đây làm tiêu chuẩn pháp lý.
• Assistive Technologies (AT): Là các công nghệ hỗ trợ người khuyết tật tương tác với máy tính/thiết bị điện tử, ví dụ như trình đọc màn hình (VoiceOver, TalkBack), bàn phím thay thế, phần mềm phóng to màn hình.
• Screen Reader (Trình đọc màn hình): Phần mềm đọc to nội dung trên màn hình (văn bản, nút bấm, hình ảnh có mô tả) cho người khiếm thị.
• Alt Text (Alternative Text – Văn bản thay thế): Đoạn mô tả ngắn gọn cho hình ảnh, giúp trình đọc màn hình truyền tải nội dung của hình ảnh đó đến người khiếm thị.
• Semantic HTML (HTML ngữ nghĩa): Sử dụng các thẻ HTML đúng mục đích (ví dụ: button thay vì div làm nút, nav cho thanh điều hướng) để cấu trúc website có ý nghĩa, dễ hiểu hơn cho công nghệ hỗ trợ.
• Keyboard Navigation (Điều hướng bằng bàn phím): Khả năng sử dụng toàn bộ trang web/ứng dụng chỉ bằng bàn phím, không cần chuột hoặc màn hình cảm ứng.

Vai trò của Accessibility trong Product Design

Accessibility không phải là một tính năng “thêm vào” sau cùng, mà nó là một phần không thể thiếu của quá trình Thiết kế Sản phẩm (Product Design). Khi một sản phẩm được thiết kế từ đầu với tư duy toàn diện, nó sẽ:

• Phục vụ được nhiều người hơn: Mở rộng thị trường tiềm năng.
• Nâng cao trải nghiệm người dùng tổng thể: Các nguyên tắc về Accessibility thường dẫn đến giao diện rõ ràng hơn, dễ hiểu hơn, và dễ sử dụng hơn cho tất cả mọi người.
• Thể hiện trách nhiệm xã hội và đạo đức: Xây dựng hình ảnh thương hiệu tích cực và bền vững.
• Giảm chi phí về lâu dài: Sửa chữa vấn đề Accessibility sau khi sản phẩm đã ra mắt tốn kém hơn rất nhiều so với việc thiết kế đúng ngay từ đầu.

Khóa học UX Design tại TELOS Academy: Tiền đề vững chắc cho tư duy thiết kế sản phẩm và lộ trình phát triển sự nghiệp

Bạn đã thấy rằng, để thiết kế các sản phẩm số thực sự hiệu quả và nhân văn, chúng ta cần phải đặt người dùng vào trung tâm, hiểu rõ họ là ai, họ cần gì và gặp khó khăn gì. Đây chính là bản chất của Thiết kế Trải nghiệm Người dùng (UX Design).

Tại TELOS Academy, chúng tôi tin rằng sự thấu cảm là nền tảng của mọi thiết kế tuyệt vời. Khóa học Nhập môn về UX Design của chúng tôi được thiết kế đặc biệt để trở thành tiền đề vững chắc cho tư duy thiết kế sản phẩm và định hình lộ trình học tập rõ ràng cho những ai đam mê lĩnh vực này.

Trong khóa học UX Design tại TELOS Academy, bạn sẽ được trang bị những kiến thức và kỹ năng nền tảng quan trọng:

• Tổng quan về UX: Hiểu rõ UX là gì trong bối cảnh sản phẩm kỹ thuật số.
• 5 yếu tố của UX: Nắm vững cấu trúc và các thành phần cốt lõi của trải nghiệm người dùng (Strategy, Scope, Structure, Skeleton, Surface).
• Thấu hiểu khách hàng: Áp dụng các phương pháp cốt lõi của Design Thinking và framework Double Diamond để khám phá và hiểu sâu sắc người dùng. Đây chính là gốc rễ của tư duy thiết kế sản phẩm, giúp bạn định hình sản phẩm dựa trên nhu cầu thực tế.
• Nghiên cứu người dùng: Học cách thực hiện phỏng vấn, xây dựng Empathy Maps và Stakeholder Maps để có cái nhìn đa chiều về đối tượng mục tiêu.
• Xây dựng chân dung người dùng (User Personas) và Bản đồ hành trình khách hàng (Customer Journey Maps): Những công cụ thiết yếu để định hình trải nghiệm sản phẩm từ góc nhìn người dùng.
• Giải quyết vấn đề: Kỹ năng xác định vấn đề, đánh giá mức độ quan trọng và đưa ra các ý tưởng giải pháp sáng tạo.
• Phát triển và kiểm thử: Học cách phát triển ý tưởng thành mẫu thử (prototype), thực hiện kiểm thử khả năng sử dụng (Usability Testing) và đánh giá UI/UX bằng Heuristics.

Accessibility không chỉ là một phần nhỏ trong UX Design; nó là một trụ cột cơ bản. Khi bạn tham gia khóa học UX Design tại TELOS Academy, bạn sẽ không chỉ được giới thiệu về các tiêu chuẩn Accessibility như WCAG, mà quan trọng hơn, bạn sẽ được rèn luyện tư duy để luôn đặt câu hỏi “Liệu tất cả mọi người có thể sử dụng sản phẩm này không?” ngay từ những giai đoạn đầu tiên của quá trình thiết kế.

Khóa học này sẽ không chỉ cung cấp cho bạn kiến thức, mà còn mở ra một lộ trình học tập rõ ràng, định hướng bạn trở thành một nhà thiết kế sản phẩm có tư duy toàn diện và khả năng kiến tạo giá trị thực sự cho người dùng.

Hãy cùng TELOS Academy khám phá sức mạnh của UX Design và học cách tạo ra những sản phẩm không chỉ đẹp, hiệu quả, mà còn bao trùm và nhân văn, thực sự phục vụ được tất cả mọi người. Tương lai của thiết kế nằm ở khả năng tiếp cận, và đó là kỹ năng bạn sẽ được trang bị vững chắc tại TELOS Academy.

Đăng ký ngay khóa học Nhập môn về UX Design tại TELOS Academy để trở thành người kiến tạo trải nghiệm toàn diện và vững bước trên lộ trình thiết kế sản phẩm chuyên nghiệp!